هیچ محصولی در سبد خرید نیست.
مجله اینترنتی شهر سفال
آموزش ساخت لعاب و لعابکاری فراورده ها
آموزش ساخت لعاب سفال
آموزش ساخت لعاب به این صورت است که آماده سازی آن در مجموع مشابه بدنه می باشد. بدین معنی که به طور معمول مواد اولیه خرد و آسیاب شده و سپس دوغاب از الک و دستگاه آهنربا عبور داده می شود.
به منظور کاهش مدت زمان چرخش آسیاب و نهایتا افزایش مقدار “بازدهی سایش” معمولا مواد سخت (مانند فریت، فلدسپات، شن و …) ابتدا در آسیاب بارگیری شده و سپس مواد نرم (مانند رس ها) به بار داخل آسیاب اضافه می شوند. با شهر سفال همراه باشید.
به منظور آموزش ساخت لعاب مناسب در سطح فراورده ها، ابعاد ذرات مواد اولیه تشکیل دهنده لعاب، عامل بسیار مهم و موثری می باشند، به طور کلی هنگام آسیاب نمودن لعاب باید دقت شود که ابعاد ذرات تشکیل دهنده لعاب بیش از حد کوچک و یا بیش از حد بزرگ نباشند.
چنانچه ابعاد ذرات بیش از حد بزرگ باشد، احتمال رسوب غیر عادی مواد، مات شدن سطح لعاب و تشکیل حباب و سوراخ های سنجاقی در سطح لعاب وجود دارد.
از طرف دیگر خرد نمودن بیش از حد مواد اولیه تشکیل دهنده لعاب نیز نه تنها باعث اتلاف انرژی و نهایتا افزایش هزینه ها می شود، بلکه ممکن است باعث ایجاد لعاب نگرفتگی در سطح فراورده ها و بخصوص افزایش حلالیت فریت های سربی نیز گردد، ولی به طور دقیق ابعاد ذرات تشکیل دهنده لعاب بستگی به شرایط مشخصی دارد.
در مراحل مختلف آموزش ساخت لعاب، مشکلی که در موارد متعددی با آن برخورد می شود، رسوب دوغاب لعاب می باشد. این مشکل در بدترین شکل خود در مواردی ظاهر می گردد که لعاب به مقدار بسیار کمی حاوی رس و به مقدار زیادی حاوی مواد قلیایی باشد.
در این شرایط مقدار کمی از قلیایی های موجود در مواد اولیه مانند فلدسپات و فریت در داخل آب حل گردیده و باعث روان شدن دوغاب می شوند. در دوغاب های روان شده، رسوب ذرات جامد باعث ایجاد یک لایه بسیار متراکم می گردد.
از بین بردن این لایه و تعلیق مجدد ذرات بسیار مشکل است.برای جلوگیری از رسوب ذرات موجود در دوغاب لعاب ها، لازم است مواد “معلق کننده” در لعاب موجود باشد.
کائولن ها و یا بالکلی ها به علت وجود مواد کلوئیدی در آنها می توانند به عنوان یک ماده معلق کننده عمل نمایند. به همين دليل لعاب ها معمولا دارای حدود ۵ تا ۱۲ درصد کائولن می باشند.
در لعاب های حاوی فریت لازم است ترکیب لعاب به نحوی انتخاب شود که این مقدار کائولن در لعاب ها موجود باشد. در لعاب های خام (لعاب هایی که حاوی فریت نمی باشند) مانند لعاب های پرسلان ها معمولا مقدار کائولن بسیار بیشتر از مقدار مذکور است.
در مواردی که امکان استفاده از این مقدار کائولن وجود ندارد، معمولا از بنتونیت به مقدار حدود کمتر از ۱ درصد وزن لعاب خشک استفاده می گردد. بنتونیت تقريبا مشهورترین و رایج ترین ماده معلق کننده می باشد.
به همراه بنتونیت مقادیر کمی کلرور کلسیم نیز به لعاب اضافه می شود تا دوغاب لعاب منعقد شود. این مطلب در ابتدا ممکن است باعث تعجب گردد زیرا انعقاد رس ها باعث تسریع در رسوب نمودن آنها می شود.
ولی باید توجه داشت که انعقاد رس ها در عین حال می تواند باعث ایجاد ساختمان “لبه به سطح” و نیز افزایش ویسکوزیته لعاب گردد. در این شرایط ذرات غیر کلوئیدی موجود در دوغاب دیرتر رسوب نموده و در عین حال دوغابی با ویسکوزیته مناسب جهت لعابکاری فراورده ها به وجود می آید.
علاوه بر ترکیبات معدنی مذکور بسیاری از ترکیبات آلی نیز به عنوان ماده معلق کننده مورد استفاده قرار میگیرند. مواد آلی معلق کننده دارای تنوع بسیار زیادی می باشند. از مهم ترین آنها می توان از صمغ عربی، نشاسته، سدیم کربوکسی متیل سلولز، ژلاتین و … نام برد.
مقدار مصرف معلق کننده های آلی در آموزش ساخت لعاب و تهیه آن نیز مانند بنتونیت معمولا کمتر از ۱ درصد وزن لعاب خشک می باشد. استفاده از مقادیر بیشتر باعث افزایش انقباض لایه لعاب در سطح بدنه گردیده و بنابراین ممکن است گسیختگی لعاب در سطح بدنه به وجود آید.
به منظور استفاده از این ترکیبات آلی لازم است ابتدا آنها را در آب خیسانده و شی خمیر حاصل مورد استفاده قرار گیرد. مشکلی که در این مرحله احتمال بروز آن وجود دارد، تخمیر و تجزیه این ترکیبات می باشد، در اثر این عمل بوی بسیار بدی از خمیر متصاعد می گردد.
این پدیده بخصوص در محیط های گرم بیشتر مشاهده شده و بنابراین بهتر است بخصوص در چنین شرایطی چند قطره از محلول های ضد باکتری و مشتقات فنل به این ترکیبات اضافه شود.
مشکل دیگری که ممکن است در دوغاب های لعاب مشاهده گردد، استحکام کم لايه لعاب خام خشک شده در سطح بدنه می باشد. بدین معنی که چنانچه سطح این لعابها لمس گردند (که قاعدتا به منظور چیدن فراورده ها در کوره حتما این عمل انجام می شود) ، گرد لعاب به راحتی جدا شده و به دست می چسبد.
این مشکل بخصوص در مواردی بسیار حادتر می گردد که در سطح بدنه دو یا چند نوع لعاب با رنگ های متفاوت وجود داشته باشند. در این وضعیت ممکن است انگشتان دست باعث انتقال این لعاب ها به مناطق دیگر شوند.
علاوه بر این موارد، استحکام لايه لعاب در شرایطی که لازم است در روی سطح لعاب خام با استفاده از قلم مو و رنگ ها یا لعاب های سرامیک، تزییناتی انجام شود، بسیار مهم بوده و اگر استحکام لعاب کم باشد قلم مو در سطح لعاب نمی تواند به راحتی حرکت نماید.
در کلیه این موارد به منظور مقابله با این مشکل و افزایش استحکام لایه لعاب خام لازم است از موادی که اصطلاحا به “چسب های لعاب” معروف می باشند استفاده شود. مواد معلق کننده مانند کائولن ها و بالکلی ها، بنتونیت و ترکیبات مختلف آلی می توانند به عنوان چسب های لعاب نیز مورد استفاده قرار گیرند.
به عبارت دیگر این مواد معدنی و آلی در عین حال که از رسوب ذرات لعاب جلوگیری می نمایند، باعث افزایش استحکام لایه لعاب خشک شده نیز می گردند .
لعابکاری فراورده ها
منظور از اصطلاح “لعابکاری ” فراورده ها ایجاد لایه نازک لعاب در سطح فراورده ها می باشد. بدین منظور از روش های مختلفی استفاده می گردد.
ولی علی رغم تنوع این روش ها، می توان آنها را به سه دسته تقسیم نمود : روش های جامد، مایع و گاز : در روش جامد، لعاب به صورت پودر مورد استفاده قرار می گیرد.
پودر لعاب ممکن است به روی بدنه مرطوب و یا نیمه مرطوب پاشیده شده و یا بدنه مرطوب روی بستری از پودر لعاب غلطانده شود. روش جامد امروزه به ندرت مورد استفاده قرار می گیرد.
عمومی ترین و رایج ترین روش های لعابکاری فراورده ها، روش هایی هستند که در آنها لعاب به صورت “دوغاب” مورد استفاده قرار می گیرد. از عمده ترین این روش ها می توان از لعابکاری به روش غوطه وری، لعابکاری به روش پاشیدن، لعابکاری به روش ریختن و لعابکاری به روش نقاشی نام برد.
همچنین بخوانید: لعاب چیست؟
لعابکاری به روش غوطه وری
لعابکاری به روش غوطه وری نیاز به مهارت بسیار زیادی دارد. با این همه این روش احتمالا رایج ترین روش لعابکاری فراورده ها می باشد.
نحوه عمل به طور خلاصه بدین ترتیب است که قطعه مورد نظر سريعا داخل بشکه ای از لعاب فرو برده شده و سپس خارج می گردد. پس از خروج لازم است قطعه به سرعت حرکت و نوسان داده شود تا لایهء یکنواختی از لعاب سطح قطعه را بپوشاند.
این اعمال معمولا به وسیله دست انجام می شوند ولی اخیرا دستگاه های خودکار نیز برای انجام این اعمال به بازار عرضه گردیده اند. بدیهی است که روش غوطه وری در مورد قطعاتی که دارای ابعاد بزرگی نمی باشند، امکان پذیر می باشد.
هنگام انجام عمل غوطه وری، لازم است که قطعات حتی المقدور به نحوی در دست گرفته شوند که محل تماس انگشتان با بدنه، کمترین اثر را از خود بجای گذارد. به عنوان مثال در مورد ظروف خانگی لازم است که انگشتان دست، حتی المقدور فقط پایه ظروف را لمس نمایند.
در مورد قطعاتی که ابعاد آنها بزرگتر از آن است که به راحتی در دست جای گیرند (به عنوان مثال بشقاب های بزرگ، سوپخوری و غیره) ، معمولا از قلاب های فلزی کمک گرفته می شود.
روش غوطه وری از نظر سرعت عمل روش مناسبی می باشد. ولی متاسفانه همیشه اختلاف در قطر لایه لعاب، در نقاط مختلف فراورده وجود دارد این اختلاف ممکن است بیشتر از ۱۰۰% باشد.
دستگاه های خودکاری که اخیرا عمل لعابکاری فراورده ها را به روش غوطه وری انجام می دهند تا حدودی لایهء یکنواخت تری را به وجود می آورند، ولی به هر حال به دلیل وجود اختلاف در قطر لایه لعاب در نقاط مختلف فراورده، روش غوطه وری در مورد لعاب های رنگی می تواند در بسیاری لعاب ها مسئله ساز باشد.
(به دلیل تغییر رنگ لعاب در نقاط مختلف، ناشی از تفاوت در ضخامت لعاب) .مورد اخیر علی رغم سرعت زیاد روش غوطه وری، یکی از نقاط ضعف این روش محسوب می گردد. نقطه ضعف دیگر روش غوطه وری، نیاز به نیروی انسانی ماهر است.
بخصوص اگر تخلخل بیسکویت بسیار کم باشد، لعابکاری فراورده ها به روش غوطه وری بسیار مشکل تر بوده و بنابراین مهارت باز هم بیشتری مورد نیاز می باشد.
روش غوطه وری در گذشته برای لعابکاری فراورده های بسیار بزرگ نیز مورد استفاده قرار می گرفت، ولی امروزه این روش معمولا درمورد قطعات متوسط و کوچک و بخصوص به منظور لعابکاری ظروف خانگی وسیعا کاربرد دارد.
در روش غوطه وری ضخامت لایه ایجاد شده بستگی به عوامل متفاوتی دارد که مهم ترین آنها عبارتند از تخلخل قطعه، ضخامت قطعه، وزن مخصوص دوغاب لعاب، ویسکوزیته دوغاب و بالاخره مدت زمان غوطه وری.
همچنین بخوانید: انواع لعاب و ویژگی هریک از آنها
لعابکاری به روش پاشیدن
در این روش دوغاب لعاب با استفاده از هوای فشرده به روی سطح قطعات پاشیده می شود. این روش به طور معمول در مورد قطعات بزرگ و “یک پخت” مانند فراورده های بهداشتی و مقره های فشار قوی کاربرد دارد.
بزرگترین مزیت این روش در مقایسه با روش غوطه وری، امکان ایجاد لایه یکنواخت تری از لعاب به روی سطح بدنه می باشد. بنابراین روش پاشیدن برای لعاب های رنگی نیز بسیار مناسب است.
بزرگترین نقطه ضعف این روش، پخش شدن مقدار زیادی از لعاب در محیط است. عملا این مقدار، حداقل ۲۵% لعاب مصرفی می باشد و همچنان که مشاهده می شود این رقم بسیار زیاد است.
لعاب کاری به روش پاشیدن تا چند سال قبل معمولا به وسیله دست و با استفاده از دستگاه پاشنده انجام می شد، ولی امروزه در بسیاری از موارد دستگاه های خودکار مورد استفاده قرار می گیرند.
با استفاده از این دستگاه های خودکار لایهء لعاب حاصل دارای ضخامت بسیار یکنواخت تری بوده و مقدار لعاب پخش شده در محیط بسیار کمتر می گردد، عمل لعابکاری به روش پاشیدن لازم است که همواره در زیر هواکش انجام شود.
لعابکاری به روش پاشیدن معمولا در تولید فراورده های بهداشتی و مقره ها کاربرد دارد. ولی این روش در لعابکاری کاشی ها و ظروف خانگی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
در مورد ظروف خانگی لازم است اضافه گردد که این روش بخصوص در مورد آن دسته از بیسکویت ها که دارای تخلخل بسیار کمی می باشند مناسب است و بخصوص دستگاه های خودکاری که عمل لعابکاری را به روش پاشیدن انجام می دهند و توانسته اند در مورد این دسته از ظروف تخت موفقیت های زیادی را کسب نمایند.
ولی متاسفانه این دستگاه های خودکار درمورد آن دسته از ظروف خانگی که بیسکویت آنها دارای تخلخل زیادی می باشد (مانند پرسلانها) نتوانسته اند موفقیت مشابهی را کسب نمایند.
به همین دلیل درمورد این دسته از ظروف خانگی دستگاه های خودکاری که عمل لعابکاری را به روش غوطه وری انجام می دهند، علی رغم پیچیدگی بیشتر آنها، مناسب تر تشخیص داده شده اند.
در ارتباط با این نحوه لعابکاری لازم است به یک عیب رایج در سطح لعاب ها که اصطلاحا به “پوست پرتقالی شدن لعاب ” مشهور می باشد، در اینجا لازم است اشاره شود که در حین عمل لعابکاری به روش پاشیدن، اگر فشار هوا بیش از حد زیاد و یا فاصله بین “دستگاه پاشنده” و قطعه کم باشد، ممکن است سطح لعاب بعد از پخت ناهموار شده و اصطلاحا “پوست پرتقالی” گردد.
احتمال بروز این عیب بخصوص اگر ویسکوزیته لعاب مذاب زیاد باشد بیشتر خواهد بود.
لعابکاری به روش ریختن
در تولید صنعتی، بیشترین کاربرد این روش در لعابکاری کاشی ها می باشد. در این مورد نحوه انجام عمل لعابکاری بدین صورت است که کاشی ها از طریق نوار نقاله از زیر یک آبشار نازک و یکنواخت لعاب عبور نموده و سطح و لبه های آنها به وسیله یک لایه یکنواخت لعاب پوشانده می شود.
در بعضی موارد ممکن است به منظور تزیین کاشی ها، قطرات درشت یک لعاب دیگر (با رنگ متفاوت) بلافاصله به روی سطح لعابدار کاشی ها ریخته شود.
بدین ترتیب بعد از پخت، لکه های زیبایی در سطح کاشی ها (که رنگ آنها با رنگ لعاب زمینه متفاوت است) به وجود می آید. این نوع کاشی ها در صنعت سرامیک ایران با نام “کاشی های ابری” شناخته می شوند.
لعابکاری به روش ریختن ممکن است در موارد دیگری نیز مورد استفاده قرار گیرد. برای مثال در مورد آن دسته از ظروف خانگی گود که لازم است لعاب سطح داخلی ظروف با لعاب سطح خارجی آنها تفاوت داشته باشد و به رنگ دیگری باشد از این روش استفاده می شود.
بدین ترتیب که ابتدا لعاب به داخل سطح داخلی ظرف ریخته شده و بعد تخلیه می گردد. لعاب سطح خارجی نیز می تواند به روش غوطه وری و یا به روش ریختن، در سطح خارجی بدنه ایجاد گردد.
از این روش لعابکاری همچنین در کارگاه های سرامیک به دلیل حجم کم لعاب وسیعا به منظور لعاب دادن ظروف خانگی استفاده می شود.
لعابکاری به روش نقاشی
این روش در شرایطی مورد استفاده قرار میگیرد که لازم است فقط قسمت کوچکی از بدنه به وسیله یک لعاب خاص پوشانده شود و یا به هر دلیلی امکان استفاده از روش های دیگر وجود ندارد، به عنوان مثال به علت پیچیدگی زیاد شکل قطعه، با این توضیح می توان پی برد که این روش یک روش رایج و عمومی نبوده و در موارد استثنایی ممکن است مورد استفاده قرار گیرد.
در این روش با استفاده از قلم مو لعاب کاری انجام می شود. به منظور سهولت در حرکت قلم مو لازم است چسب های آلی و یا گلیسرین به لعاب اضافه گردد. جهت ایجاد یک لایه مناسب از لعاب نيز قلم مو باید چندین بار سطح بدنه را به وسیله لعاب بپوشاند.
در گذشته از این روش برای لعابکاری فراورده های بزرگ و یک پخت، مانند فراورده های بهداشتی و مقره های بزرگ استفاده می شد.
ضخامت لعاب در آموزش ساخت لعاب
مشخص نمودن ضخامت لعاب خیلی مشکل است، زیرا لعاب های مختلف باید با ضخامت مختلف زده شوند. ضخامت معمولی لعاب باید قبل از پختن در حدود نیم میلیمتر باشد.
ضخامت لعاب اثر مهمی در سطح ظاهری سفال پس از پخته شدن دارد. مثلا لعابهای نیمه شفاف وقتی ضخیم تر از حدمعمول شوند کاملا مات می شوند.
ولی لعابهای شفاف اگر ضخیم تر و یا نازک تر زده شوند دارای نتیجه یکسان بوده و از این لحاظ استفاده از آنها آسان است. ضخامت لعاب را می توان با خراش دادن لعاب خام با نوک چاقو و غیره اندازه گیری نمود.
تاثیر سرکه در لعاب
اگر سرکه انگور را با لعاب سفید مخلوط کنیم، سرکه از شره هایی که روی لعاب ایجاد می شود جلوگیری می کند و محصول موردنظر ما صاف و یکدست می شود.
شاید سوال پیش بیاید که مقدار این سرکه چقدر باشد؟ به عنوان مثال مقدار سرکه باید ۶ گرم در هر ۱۰۰ گرم وزن مخصوص لعاب ۱۳۳ گرم باشد. این نکته قابل ذکر است که روش افزودن سرکه در لعاب های رنگی هم جواب می دهد.
استفاده از فریت بجای لعاب
در حقیقت فریت مثل لعاب عمل می کند و در حرارت های کم میتوان آنها را مسقلا مصرف کرد، ولی در حرارت های بالاتر فریت پس از ذوب شدن بسیار روان شده و از سطح سفال سرازیر می شود.
همچنین بخوانید: لعاب فریت چیست؟
فرمول ساخت لعاب
در اینجا چند فرمول ساخت لعاب که توسط استاد شعبانی تهیه شده است، قرار می دهیم:
