آماده سازی و پخت لعاب در کوره

چیدن کوره و پخت لعاب چگونه انجام می شود؟

ظروف لعاب زده را باید با احتیاط کامل حمل و نقل کرد تا از ریزش لعاب نرم و حساس آن جلوگیری شود. بهتر است تا دست زدن به لعاب را به حداقل برسانیم و هنگامی که می‌خواهیم ظروف را جابجا کنیم ضخامت آن را بسنجیم و یا زیر آن را تمیز کنیم و دقت لازم را در این کار به عمل آوریم، با شهر سفال همراه باشید.

باید سعی کنیم تا وقتی دستمان به یک نوع لعاب آغشته است از تماس با لعاب‌های دیگر خودداری کنیم تا باعث کدر شدن آن نشود.

با تجربه ای که بدست می‌آید سفالگر عادت میکند تا از صدمه رسانیدن به لعاب جلوگیری کند. قبل از چیدن ظروف لعاب زده در کوره باید نظافت لازم را از قبیل جاروی دیوار و سقف انجام داده تا ذرات جدا شده از کوره بهنگام پختن در روی ظروف ریخته و باعث خرابی آن نشوند.

طاقچه های کوره را نیز باید با قلم مو پاک کرد و سپس با مخلوط  کئولین و سیلیس نرم رنگ کرد. این رنگ ضخیم باعث پوشاندن لعاب باقیمانده در روی طاقچه ها میشود.

ظروفی که بایستی در کوره چیده شوند را با توجه به اندازه و تصمیم چیده شدن، بر روی میز کار آماده میکنیم. اگر کوره ما بطور نابرابر حرارت می بیند جای بعضی لعابها را باید اول مشخص نمود.

قرار دادن ظروف هم ارتفاع با یکدیگر، کار چیدن ستونک ها را آسانتر میکند، بهتر است تا اول ستونک ها را قرار دهیم و سپس ظروف را بچینیم و بعد از آن طاقچه را بروی ستونکها قراردهیم.

برای جلوگیری از لق شدن ستونکها مقدار کمی گل مخلوط با خاک پخته در زیر آن اضافه می کنیم. کیگل حرارت نما را در محلی قرار میدهیم که بتوانیم به آسانی از سوراخ دیدگاه کوره آن را ببینیم و مقدار حرارت را تشخیص دهیم.

همچنین بخوانید: آموزش ساخت لعاب

چگونگی پخت لعاب در کوره

اولین تغيير لعاب در هنگام پخت، فراریت کربن و سولفور است سپس در حرارت قرمز کربنات کلسیم تبدیل میشود این مرحله تغییر دیگری نداشته و میتوان حرارت را بتدریج بالا برد زیرا که عمل خشک شدن و از دست دادن آب تمام شده است.

پس از مرحله حرارت قرمز، لعاب شروع به امتزاج نموده و مانند لایه های سخت سطح ظرف را در بر میگیرد. این مرحله آغاز جوش لعاب به بدنه ظرف میباشد زیرا در اینجا بعضی از مواد موجود در لعاب عمل امتزاج یا ترکیب را انجام میدهند.

ذوب شدن حقیقی لعاب در حدود صد درجه قبل از رسیدن کامل لعاب صورت میگیرد. اغلب لعابهای حرارت ۱۲۵۰ درجه در ۱۱۶۵ درجه شروع به ذوب مینمایند.

در آغاز مرحله ذوب شدن لعاب خیلی سخت شده و ماده گل رس خشک ممکن است شکاف بردارد ولی پس از آغاز ذوب شدن لعاب بصورت لایه نرم و روانی تمام سطح ظرف را میپوشاند. 

اغلب لعابها قبل از ذوب شدن از مراحل تاول و جوش زدن میگذرند. لعابهای سربی اغلب در این مرحله تاول زده و مانند بادکنک باز و بسته میشوند تا به مرحله ذوب کامل برسند. تاول زدن لعاب باعث مخلوط شدن هرچه بیشتر و همچنین امتزاج بهتر میشود.

اگر در مرحله تاول زدن کوره سرد شود میتوان تاولها را به آسانی در روی سطح ظروف مشاهده کرد. هنگامی که لعاب در روی ظرف ذوب شده و نزدیک به رسیدن کامل است مانند لایه نرم روانی است که روی ظرف را پوشانیده است.

در این هنگام اگر میله آهنی را از سوراخ دیدگاه کوره داخل کرده و با آن لعاب را آزمایش کنیم مانند عسل یا شیره بنظر میرسد. بعد از خاموش شدن کوره و با حرارت لعاب شروع به سخت شدن میکند.

پختن کوره و تنظیم حرارت

روشهای پختن بستگی به نوع خاص کوره دارد، در ابتدای پخت اضافه کردن حرارت حدود ۵۰ تا ۱۰۰ درجه متعادل است ولی در ظروف و سفالهای ضخیم تر این اضافه کردن درجه حرارت کندتر صورت میگیرد.

درجه ذوب فلز و جوش خوردن آن بر روی ظروف بستگی به زمان و حرارت دارد. اگر حرارت خیلی به سرعت بالا برود برای ذوب لعاب به حرارت بیشتری احتیاج داریم.

بهتر است تا برای اطمینان در هنگام پخت حتما مخروط حرارت سنج را در کوره قرار بدهیم تا بتوانیم حرارت داخل کوره را عملا تشخیص بدهیم.

در هنگامی که لعاب نزدیک به ذوب کامل است بهتر است افزایش حرارت را کمی آهسته تر انجام دهیم تا مواد تبخیری بتوانند از لعاب خارج شده و در نتیجه سطح لعاب یکنواخت و صاف شود.

و وقتی کیگل ها شروع به ذوب شدن نمودند بهتر است تا حدود بیست دقیقه ما بین ذوب شدن هر مخروط زمان در نظر بگیریم. بعد از ذوب شدن آخرین مخروط کیگل بهتر است که حرارت را تا حدود نیم ساعت ادامه بدهیم.

این زمان به یکنواخت شدن سطح لعاب کمک میکند. بعد از آنکه عمل پخت تمام شد بایستی تمام منافذ کوره بسته شود تا از سرد شدن ناگهانی آن جلوگیری گردد.

پس از، از دست رفتن حدود صد درجه حرارت میتوان سرعت سرد شدن را اضافه نمود زیرا در این هنگام لعاب تقریبا سخت شده است.

همچنین بخوانید: کوره های پخت سرامیک و انواع سوخت آن

و وقتی کوره از رنگ قرمز به تیره تبدیل شد احتمال پیدا شدن ترک خوردگی در ظروف زیاد است لذا این مرحله باید به آهستگی طی شود.

کوره را میتوان به آسانی در هنگامی که حرارت آن به ۲۰۰ درجه رسیده است باز کرد. بطور کلی زمان سرد شدن  باید در حدود زمان پختن یا کمی طولانی تر باشد.

برای پختن سرعت حرارت بستگی کامل به نوع جنس سفال دارد. ولی باید بخاطر داشت که زمان نقش مهمی در  پخت لعاب دارد. از طرف دیگر پختن سریع میتواند از قبیل تاول زدن و چروکیدگی و یا تغییر رنگ در لعاب بوجود بیاورد.

طولانی نمودن زمان پخت و بر عكس، باعث بهتر شدن جنس لعاب و جوشش کاملتر با بدنه ظرف میگردد. در پختن لعاب بایستی حتما از مخروط‌های کیگل استفاده کرد.

گرچه کوره ممکن است به حرارت سنج مجهز باشد ولی کیگل ها بیشتر قابل اطمینان میباشند زیرا نقطه ذوب و خم شدن آنها بهترین نمودار عینی موقعیت لعاب در کوره میباشد.

سفالگر با تجربه میتواند حرارت را با رنگ داخل کوره تشخیص دهد. تشخیص میزان حرارت کوره با چشم میتواند کمک موثری در درک نابرابری حرارت و یا سوختن مشعل‌ها باشد.

اگر سفالگر همیشه با حرارت مشخصی کوره خود را بپزد تدريجا چشمهایش به آن عادت می کند. نمونه برداری از روشهای دیگر تشخیص نقطه ذوب لعاب میباشد.

در این روش حلقه کوچکی را از گل که آغشته به لعاب ظروف داخل کوره است اول در نزدیکی سوراخ دیدگاه کوره قرار میدهیم، وقتی که کوره در حال رسیدن به نهایت حرارت است با سیخی این حلقه را در آورده و در آب سرد قرار میدهیم تا سرد شود و با آزمایش آن میتوانیم موقعیت لعاب را در کوره تشخیص دهیم.

بجز مواقعی که بایستی روش احياء انجام شود. عموما کوره را به روش اکسیداسیون میبرند به طریقی که داخل کوره بدون دود بوده و شعله از دیدگاهها بیرون نیاید.

این کار را با میزان نمودن مشعلها و اجازه داخل شدن هوای کافی انجام میدهیم. اگر بیش از حد لازم هوای سرد از اطراف مشعلها و یا جای دیگر به کوره وارد شود حرارت کوره بخوبی افزایش نیافته و دائما سرد باقی می ماند.

البته در کوره های الکتریکی این قضیه مطرح نبوده و اتمسفر داخل کور دائما حالت اکسیداسیون و یا طبیعی را دارد.

کوره های گازی، نفتی و چوبی هر کدام دارای مشخصات ویژه ی خود بوده و برای بدست آوردن نتیجه مطلوب بایستی با تجربه کافی در مشعل، هواکش و غیره دقت لازم را بعمل آورد.

وقتی کوره جدید است ممکن است پختهای اولیه مطلوب نباشد، با چند مرتبه آزمایش میتوان به خصوصیات زمان و حرارت آن آشنائی کافی پیدا نمود.

حرارت نابرابر کوره هنگام پخت لعاب

حرارت نابرابر کوره از مسائلی است که اغلب سفالگران با آن روبرو هستند خیلی به ندرت کوره ها با حرارت برابر می سوزند و اغلب از بالا تا پائین کوره حدود چند درجه (شاید تا صد درجه) اختلاف دارند.

بطور کلی کوره هایی با دودکش، دارای حرارت یکنواخت تری میباشند. اغلب میتوان نابرابری حرارتی را با تنظیم تعداد مشعل مجرای حرارتی، مجاری هواکش و میزان نمودن هوای مشعل ها از میان برد.

ولی اگر با تمام این اصلاحات باز هم کوره تعدیل حرارتی پیدا نمود سفالگر بایستی خود را با آن هماهنگ نماید. بعضی از لعابها درصد درجه بالا و پائین باز هم مرغوبیت خود را حفظ مینمایند.

در کوره های نابرابر میتوان بیشتر از این گونه لعابها استفاده نمود و باید از لعابهای بسیار حساس که با زیاد و کم بودن درجه حرارت زیان می بینند پرهیز نمود. لعابهای مخصوص را میتوان پس از شناسایی حرارت کوره در نقاط مخصوص قرار داد.

مقایسه کوره های برقی و گازی در پخت لعاب

گاز طبیعی یکی از بهترین سوختهای کوره میباشد. گرچه کوره های الکتریکی عملا خیلی آسانتر بنظر میرسد. گاز علاوه بر برتری اقتصادی امکان بوجود آوردن هر نوع اتمسفری را در کوره دارد.

کوره های گازی ضمنا حجیم بوده و تجربه کافی برای کار کردن با آن احتیاج دارد به همین خاطر اغلب از کوره های برقی استفاده میکنند زیرا کار کردن با آن بسیار آسان بوده و به علت عدم احتیاج به دودکش، جمع و جور و تمیز بودن، بسیار مناسب است و گرچه از لحاظ اقتصادی کوره های الکتریکی، برق زیادی مصرف میکند ولی باز مخارج آنها خیلی کمر شکن نمیباشد.

لعابهای سنگواره ای که در کوره های الکتریکی پخته میشوند از لحاظ تنوع رنگ جاذبه سطح ظاهری به مرغوبیت ظروف پخته شده در کوره های نفت و یا چوب سوز نمیرسند.

و این بخاطر اتمسفر یکنواخت و بدون تغییر داخل کوره الکتریکی میباشد. خیلی مشکل است که محصول کوره گازی الکتریکی و گازی را با هم تشبیه کنیم زیرا رنگهای شفاف در کوره های الکتریکی خیلی بهتر شده ولی رنگهای نیمه شفاف خاصیت عمقی خود را از دست داده و باز شفاف میشوند. بهتر است تا با آزمایشهای کافی در مورد سوخت کوره تصمیم لازم اتخاذ شود.

استفاده از کپسول گاز، نفت و یا چوب در کوره

کپسول گاز برای پختن در کوره شبیه به گاز طبیعی عمل مینماید. این کپسولها گرانتر بوده و برای نگهداری آن به وسائل مخصوص نیازمندیم.

چون برای سوزاندن کوره به گاز زیادی احتیاج است لذا بایستی از کپسولهای خیلی بزرگ استفاده نمود و از آنجا که گاز به سرعت تخلیه میشود بایستی از منجمد شدن آن به طریقی جلوگیری نمود.

مشعلهای کپسول گاز و گاز طبیعی با یکدیگر یکسان نیستند. نتیجه ای که از سوزاندن نفت بدست می آید کاملا مانند سوزاندن گاز میباشد.

مشعلهای نفتی دارای پیچیدگی زیادتری بوده و بیش از مشعلهای گازسوز دچار اشکال می شوند. از آنجا که مشعلهای نفت سوز به بادبزن هوا احتیاج دارد بایستی در هنگام پختن کوره دائما نگران برق و نفت بود.

کوره نفت سوز در مقایسه با کوره گاز سوز دارای دشواری بیشتری میباشد. احتمال گیر نمودن مشعلهای نفت و یا اشکالات لوله کشی و ایجاد گازهای نفتی وجود دارد ولی با این همه اگر به گاز دسترسی نداشته باشیم بهترین سوخت برای کوره میباشد.

امروزه برای پختن کوره، چوب خیلی بندرت مورد استفاده قرار میگیرد در صورتی که با حضور هزاران آثار سفال و چینی از گذشته که با چوب پخته شده اند، ثابت میشود که چوب یکی از بهترین سوختها را برای کوره تشکیل میدهد، استفاده از چوب آنقدرها هم که تصور میشود مشکل نبوده و از لحاظ اقتصادی هم گران نمیباشد.

در نقاطی که میتوان به آسانی هیزم تهیه نمود مخارج کوره چوب سوز هم خیلی کمتر میشود، هنگام سوزاندن کوره چوب سوز باید دقت کافی در تامین حرارت بکار رود.

اشکالات احتمالی پخت لعاب در کوره

پختن کوره یکی از هیجان انگیزترین مراحل سفالگری است زیرا در این مرحله است که نتیجه تمام زحمات سفالگر خلاصه شده و پس از باز نمودن کوره ظاهر میشود.

در هنگامی که ظروف در داخل کوره قرار دارد اشکالات متفاوتی ممکن است بوجود بیاید. اغلب اشتباهات ممکن است بر اثر بی توجهی در جزئیات کار باشد.

مثلا ممکن است طاقچه ی کوره خوب روی هم قرار نگرفته باشند ظروف با هم تماس داشته باشند. کیگل امکان دارد در آغاز پخت خراب شود و یا سرعت سرد شدن باعث کج و یا شکسته شدن ظروف گردد.

عمومی ترین اشکالات هنگام پخت کم پخته شدن و یا زیاد پخته شدن یا در اصطلاح تولیدکنندگان سرآتیش شدن ظروف میباشد. هنگام پختن کوره بایستی به دقت مواظب آن بود و این مرحله را باید از حساس ترین مراحل تولید در سفالگری دانست.

روش یکبار پخت در پخت لعاب

لعاب را میتوان بر روی ظروف خام و یا خام پز (بیسکویتی) بکار برد لعاب زدن بر روی ظروف خام میتواند به مقدار زیادی کار سفالگر را آسان نماید.

ولی بعلت ضایعات بسیاری که در روش یک پخت پدید می آید اغلب از این کار صرف نظر میشود. در لعاب زدن ظروف خام دقت زیادی بایستی بکار رود بخصوص وقتی که ظروف را در لعاب فرو میبریم احتمال شکست آن خیلی زیاد میشود، عموما در هنگام لعاب زدن ترک های ریز در بدنه ظرف پیدا میشود که بعد از مرحله پخت پدیدار میشوند.

چیدن کوره هم با ظروف خام لعاب خورده اشکالات دیگری تولید می نماید. اشکالاتی که در روش یکبار پخت بوجود می آید خیلی بیشتر از روشهای دیگر میباشد، بطور کلی پیشنهاد میشود که حتما از روش خام پز و دوبار پخت استفاده شود.

امیدواریم مطلب فوق با موضوع آماده سازی و پخت لعاب برای شما مفید بوده باشد.