اگر شما هم از آن دسته افرادی هستید که آشنایی زیادی با گل رس و سفال ندارید و کنجکاو هستید تا بدانید پختن گل رس چگونه انجام میشود و گل بعد از اینکه شکل گرفت چگونه به سفال تبدیل میشود و یا اگر با گل رس سروکار دارید بدانید علت ترک خوردن گل چیست و یا چگونه از خشک شدن گل جلوگیری کنیم، تا انتهای مطلب با شهر سفال همراه باشید.
بطور کلی شی ساخته شده از خاک رس پخته شده، در واقع خاک رسی که ابتدا تبدیل به گل شده و بعد با استفاده از آن شیئی ساخته شده است، سفال می گویند.
فهرست مطالب:
- خشک کردن و پختن گل رس
- چگونه گل رس را خشک کنیم؟
- علت ترک خوردن گل پس از خشک شدن چیست؟
- پختن گل رس
- شیشه ای شدن یا استحاله چیست؟
خشک کردن و پختن گل رس
گل رس در مرحله طبیعی تا آنجا که پخته نشده است غیرقابل استفاده میباشد. علاقه بشر به گل رس برای مرحله اولیه آن نیست بلکه بخاطر جنسیتی است که بعد از پخته شدن بدست میآورد و حالت سخت همیشگی را پیدا میکند.
قدمت کشف این که چطور گل نرم در اثر حرارت سخت و سنگ مانند میگردد به تاریخ پیدایش بشر مربوط میشود و این یکی از مهمترین کشفیات انسان بشمار میرود.
انسانهای اولیه گل پخته را جهت انبار نمودن مواد غذایی، آب، غذا و در مراسم سنتی و غیره بکار میبردهاند. بصورت عامیانه و محاورهای شیء ساخته شده از خاک رس پخته شده را سفال میگویند.
بسیاری از تمدنهای قدیمی را میتوان از نوع سفالگری آن تشخیص داد. بدون شک گل برای اولین مرتبه بطور تصادفی در کنار آتش سخت شده و اولین سفالهای پیدا شده مانند سبد بافته شده بود.
وقتی گل خشک میشود به اندازه ۵ تا ۸ درصد آب میرود و این آب رفتن باعث پیدایش مسائل متعددی در سفالگری میشود. وقتی خاک رس به گل تبدیل میشود مقدار قابل ملاحظهای آب جذب میکند.
خاک معمولی برای آنکه به گل فرم پذیری تبدیل شود، ۲۵ قسمت آب در هر ۱۰۰ قسمت گل لازم دارد، بنابراین یک سوم گل را آب تشکیل میدهد. خشک کردن گل رس به وسیله رطوبت هوای اطراف کنترل میشود.
وقتی رطوبت هوا صددرصد است عمل خشک کردن گل رس انجام نمیگیرد ولی وقتی رطوبت هوا کمتر باشد عمل خشک شدن ( آب از دست دادن ) انجام میگردد و گل به این ترتیب خشک میشود.
چگونه گل رس را خشک کنیم؟

عمل خشک کردن گل رس همیشه با آب رفتن (کوچک شدن) همراه میباشد. هنگام خشک شدن ذرات گل به همدیگر نزدیک میشوند و به این ترتیب گل آب میرود، آب رفتن گل رس با اندازه ذرات و مقدار آب موجود در آن تناسب مستقیم دارد.
هنگامیکه آب گل رس بخار شد ذرات گل با هم تماس پیدا میکنند و آب رفتن پایان مییابد، این مرحله را حالت چرمی مینامند، ذرات گل در این حالت هنوز نمدار هستند و خشک شدن کامل تا خارج شدن تمام آب موجود در گل ادامه خواهد داشت.
علت ترک خوردن گل پس از خشک شدن چیست؟
براثر اختلاف ضخامت نقاط مختلف ظروف سفالی ممکن است این ظروف در اثر آب از دست دادن ترک برداشته و یا تاب بردارند. برای جلوگیری از این اتفاق گل باید به آهستگی خشک شود و در مسیر جریان هوای خشک قرار نگیرد. مخصوصا هنگامیکه به ظروف سفالی دسته و یا لوله اضافه میگردد.
در مورد آهسته خشک شدن آنها لازم است مراقبت بیشتری به خرج داد. برای کنترل آب رفتن گل در مواقع مخصوص مانند وقتی که با گل مجسمه میسازیم میتوان از ذرات درشتتر ماسه که آب کمتری جذب مینماید استفاده نمود.
در بعضی اوقات میتوان گراگ ( گلی که یک مرتبه پخته شده و آسیاب شده است ) را نیز به گل افزود تا از آب رفتن سریع گل جلوگیری نمود.
پس از خشک شدن ظاهری گل بنابر مقدار درجه رطوبت هوا باز مقداری آب در گل باقی میماند که هنگام پختن از گل خارج میگردد.
هنگامیکه درجه حرارت کوره به صد درجه سانتیگراد رسید تمام آب موجود در گل بخار شده و گل در این حالت بصورت کامل خشک شده است، سختی گل هنگامی که خشک شده است بستگی به درشتی ذرات موجود در آن دارد.
پختن گل رس

در هنگام پختن گل رس تغییر کلی از لحاظ فیزیکی و شیمیایی در آن بوجود میآید. سفال ساخته شده از گل رس در مرحله اولیه پس از پخته شدن از لحاظ فیزیکی به جسمی سخت و مقاوم تبدیل میگردد که حتی پس از سالها قرار گرفتن در آب دیگر از مقاومت آن کاسته نمیشود.
اولین مرحله پخته شدن گل رس، خشک شدن کامل است زیرا در این مرحله است که تمام آب باقیمانده در گل تبخیر میشود و این کار بایستی به آهستگی انجام گیرد تا باعث خارج شدن سریع آب و سرانجام ترکیدن ظروف سفالی نگردد هر چه بدنه ظروف ساخته شده ضخیمتر باشد عمل خشک شدن و سپس پختن باید به آرامی انجام گیرد.
ظروف ساخته شده بوسیله چرخ را میتوان بلافاصله در کوره قرار داد تا زودتر خشک شوند، برای این منظور باید حرارت بسیار کمی را به کوره داد، ضمناً راه مخصوص دودکش را بست تا وجود بخار در فضای کوره از خشک شدن سریع ظروف جلوگیری نماید.
این عمل بایستی تا وقتی که درجه حرارت کلی کوره به ۱۰۰ درجه میرسد انجام شود و سپس آتش را زیاد نموده و پختن را به طريق معمولی ادامه داد.
تغيير بعدی که درعمل پختن گل رس انجام میگیرد در ۳۵۰ درجه میباشد، در این درجه حرارت است که آب شیمیایی گل شروع به تجزیه و خارج شدن مینماید.
آب شیمیایی از مواد ترکیبی با مولکولهای تشکیل دهنده گل است که تا قبل از ۳۵۰ درجه بی تفاوت در گل باقی میماند چون ۱۴ درصد ساختمان گل را آب شیمیایی تشکیل میدهد لذا گذاشتن درجه حرارت گل از ۳۵۰ درجه بایستی وقت زیادتری برای جلوگیری از ترک خوردن ظروف سفالی در کوره منظور گردد.
وقتی که گل تا حرارت ۵۰۰ درجه پخته میشود بطور کلی فاقد آب بوده و دیگر در آب قابل حل نخواهد بود. ضمناً دیگر بصورت گل قابل استفاده مکرر درنخواهد آمد و تغییر شیمیایی نیز در آن غیرقابل بازگشت است. در مرحله آب شیمیایی از دست دادن، عمل آب رفتن انجام نمیگیرد.
بیشتر بدانید: کوره پخت سفال و انواع آن
شیشه ای شدن یا استحاله چیست؟
هنگامیکه حرارت از گداخته شدن گذشت فعل و انفعالی انجام میگیرد که آن را استحاله مینامند، استحاله در سفالگری یعنی سخت شدن، انجماد و بالاخره شیشهای شدن گل. استحاله حالت سختی، خشکی، شکنندگی و سنگ مانندی را به گل میدهد.
اگر حرارت را از این مرحله هم فراتر ببریم گل سخت تر شده تا آنجا که به مرحله ذوب و از هم پاشیدن میرسد. عمل سخت شدن گل به علت آن است که در این درجه حرارت مواد معدنی بخصوص آهن در داخل گل به یکدیگر جوش میخورد.
چون مواد معدنی مختلف در درجات حرارت بالا ذوب میشوند لذا ذرات موجود در گل تدريجاً ذوب و چسب وار بهم جوش میخورند.
اگر درجه حرارت را بسیار بالا ببریم تمام این مواد بصورت ماده شیشهای درخواهند آمد. بعضی گلهای قرمز چون دارای مقدار زیادتری آهن هستند دارای، نقطه ذوب تقریبی پائینتری میباشند.
سختی اشیاء سفالی بستگی به نوع ترکیبی کریستالهای آن پس از عمل پختن دارد و این خاصیت بخصوص از وجود کریستالهای دوگانه آلومینیم و سیلیکات است که بصورت دراز و سوزنی شکلی میباشند و باعث چسبندگی و سختی اجزاء سفال میگردند.
گلها در حرارت مختلف عمل استحاله را انجام میدهند، گل قرمز به علت وجود آهن در ۱۰۰۰ درجه و بعضی دیگر ۱۲۵۰ درجه را احتیاج دارند تا سخت شوند. آخرین مرحله آب رفتن در این حالت انجام میگیرد و علت آن ذوب و مخلوط شدن اجزاء گل میباشد.
آب رفتن این مرحله به اندازه آب رفتن مرحله خشک شدن کامل گل نمیباشد. آب رفتن گل بطور کلی ۱۰ درصد را شامل میشود و این مقدار بسته به درجه انجام استحاله ممکن است تغییر کند.
هنر پختن گل رس و اشیاء سفالی رساندن درجه حرارت به مقدار معینی است که ذوب شدن و جوش خوردن در یک زمان انجام شود و حرارت زیاد از حد بالا نرود.
سفال خوب پخته شده، با سختی، استقامت و غیرقابل نفوذ بودن در مقابل مایعات و مواد شیمیایی مشخص میشود، ضمنا” داشتن کنترل در لعابکاری و تاثیر سطح ظاهری اشیاء پس از پختن یکی از عوامل مهم کار مناسب در سفالگری میباشد.
ممنون بابت این توضیحات
خوشحالیم که مفید بود براتون